'Miskleunen mag niet; een kind heeft maar één schoolloopbaan'

"Elke leidinggevende moet zijn eigen tegenspraak organiseren. Het botsen van ideeën leidt tot grote creativiteit en de beste resultaten."

Door: Johan van Grinsven, onderwijsjournalist Brabants Dagblad, 5 maart 2015.

Hoe groot is de kans dat een boerenjongen uit Le Poiré- sur-Vie in het Franse departement Vendée, de jongste uit een katholiek gezin van acht kinderen, een Nederlandse stagiaire tegen het lijf loopt, vanwege haar naar Nederland verhuist en daar in meerdere universiteiten managementsfuncties bekleedt voordat hij de hoogste baas wordt van vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO) in Tilburg? Niet zo groot. Toch overkwam het Eugène Bernard (58). Hij woont inmiddels het grootste deel van zijn leven in Nederland en wel in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg en is nog steeds gehuwd met de vrouw aan wie hij 38 jaar geleden zijn hart verpandde. Samen hebben ze een dochter van 26 en een zoon van 20 jaar.

Een gesprek - Bernard praat met een licht, joyeus accent - in zijn spartaans ingerichte kleine werkkamer aan de Tilburgse Spoorlaan.

Een Fransman heet chauvinistisch te zijn. Hoe diep zit uw liefde voor Frankrijk?

"Mijn familie woont er; het is een mooi land. Maar ik voel me zeker zoveel Nederlander als Fransman. En eigenlijk nog meer Europeaan. In het Engels is er een gezegde: Wherever I lay my hat is my home. Dat geldt voor mij. Ik heb een beetje een nomadisch leven geleid. Op mijn tiende ging ik van huis weg, naar het internaat. Eigenlijk ben ik nooit meer echt teruggekeerd. Ik ging naar Nederland. We hebben lang in Tilburg gewoond, maar enkele jaren geleden zijn we neergestreken in Gilze. Daar wonen we met veel plezier. De behoefte aan ruimte, dat is misschien toch de boerenjongen in mij."

Wanneer ontstond uw passie voor onderwijs?

"Heel vroeg. Als kind vond ik het al leuk om medeleerlingen iets uit te leggen. Ik ben nieuwsgierig en les geven is nu eenmaal een van de beste manieren om iets te leren....

Kennis fascineert mij mateloos. Ik voel mij het beste temidden van mensen die kennis willen verwerven en delen. Ik geniet van de interactie met mensen die niets voor waar aannemen, die willen discussiëren en tegenspraak bieden. Ik vind ook dat elke leidinggevende zijn eigen tegenspraak moet organiseren. Het botsen van ideeën leidt tot grote creativiteit en de beste resultaten.

Dat samenspel met anderen inspireert. Evenals eigenzinnige denkers, zoals onderwijsfilosoof Gert Biesta. Zijn boek Het prachtige risico van onderwijs is een aanrader."

Na studies aan de universiteiten van Leiden en Twente, London Business School en Harvard Business School koos u bewust niet voor de wetenschap. Waarom kon die u niet bekoren?

"Ik wilde mij niet mijn hele leven in één onderwerp verdiepen. Het onderwijs is niet begrensd, heel divers en altijd in beweging. En wat ook zo interessant is aan het onderwijs, de hele kennissector, is dat er vooral hoogopgeleide mensen werken, die er eindeloos creatief kunnen zijn."

Het onderwijs lijkt zo wel een ideale geliefde.

"Nee hoor, ook werken in het onderwijs heeft zijn beperkingen. De regelzucht vanuit de overheid bijvoorbeeld. En omdat onderwijs altijd beter kan, zijn we altijd op zoek naar vernieuwing. Dat is goed, maar we slaan soms door. Ik ben niet van de revolutie, maar van evolutie. Bouw verder aan wat goed is, maar beter kan en vervang niet steeds een heel systeem."

Wat is dé uitdaging in het huidige onderwijs?

"De sleutel van goed onderwijs ligt altijd bij de docent, in welke school een kind ook les krijgt. We moeten zo goed mogelijke docenten voor de klas hebben die het zogeheten gepersonaliseerde leren vorm kunnen geven. Onderwijs moet maatwerk zijn. Je moet niet dertig kinderen op één manier lesgeven, maar elk individu op een verschillende manier. Dat vraagt veel van de docenten. Maar deze ontwikkeling is onomkeerbaar. Waarom? Omdat meer individuele aandacht leidt tot betere resultaten."

Dus meer scholen modelleren naar De Nieuwste School in Tilburg?

"Dat is een gidsschool binnen OMO. Maar dat onderwijsconcept past niet bij ieder kind. Nee, De Nieuwste School is geen blauwdruk. Blauwdruk, getverderrie, wat een vies woord. We willen als vereniging juist de verscheidenheid koesteren. Duizend bloemen laten bloeien. Het onderwijs moet blijven experimenteren en vernieuwen. Maar wel behoedzaam. Want een kind heeft maar één schoolloopbaan. Die is de basis voor zijn verdere leven, dan mag je niet miskleunen."

Bent u een pleitbezorger van hoger geschoolde docenten, dus in plaats van hbo'ers universitair geschoolden voor de klas?

"Ja, op termijn zeker. In enkele Scandinavische landen is dat al de praktijk. Voor het gepersonaliseerde leren heb je docenten nodig die niet alleen de stof van één leerjaar beheersen, maar van alle leerjaren. Overzicht is nodig en veel kennis. Anders kun je geen maatwerk leveren voor kinderen. En dan dien je als docent ook nog eens over stevige pedagogische kwaliteiten te beschikken."

Mooie uitdaging: betere scholing en bijscholing van docenten, maar dat kost een lieve cent.

"In de huidige financiële structuur is het niet haalbaar. Technologie kan wel iets betekenen, maar als je in plaats van confectie maatpakken wilt bieden, dan kan dat niet met het huidige geld. Dan moet er echt een paar miljard per jaar extra in het onderwijs gestoken worden. En dat gaat niet gebeuren. Sommigen zeggen: dat geld verdien je terug, want beter opgeleiden zorgen voor economische groei. Maar dat is niet meer dan een aanname; die zal het Rijk niet over de streep trekken.

En dus? Moeten we zo goed mogelijk in de buurt van dit ideaal zien te komen door inventief te zijn. Niet alle vernieuwingen hoeven geld te kosten."

Waar bent u privé gepassioneerd over?

"Ik kan intens genieten van de omgang met medemensen, alle mensen, want elk mens doet ertoe. Mensen zijn mijn grote inspiratiebron. En ter ontspanning mag ik graag tuinieren en klussen. Zelfs monotoon werk vind ik leuk, als ik maar met mijn handen bezig kan zijn. Als tegenwicht voor mijn werk? Niet bewust."

Eugène Bernard is sinds januari 2009 bestuursvoorzitter van Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs. Daarbij zijn 35 scholen aangesloten, goed voor zo'n 63.000 scholieren, 7.000 medewerkers en een budget van circa 500 miljoen euro per jaar.

Interview door Johan van Grinsven, onderwijsjournalist Brabants Dagblad. Gepulbiceerd in Brabants Dagblad op 4 maart 2015