Aandachtige betrokkenheid
In de prachtige, van origine Spaanse film, ‘The Teacher who promised the sea’ wordt in 1935 de jonge Antoni Benaiges aangesteld als leraar in een klein, afgelegen dorp in Burgos, Spanje. Zijn klas bestaat uit een groep jongens en meisjes van zes tot twaalf jaar, voor wie het onderwijs tot dan toe streng en traditioneel was. Maar Benaiges doet het anders. Hij neemt een drukpers mee en laat hen schrijven over hun dromen en ambities. Ook doet hij bijzondere belofte: op een dag zal hij hen meenemen om de zee te zien – een wereld die voor hen nog onbekend is.
In deze film, gebaseerd op ware gebeurtenissen, komen op
ontroerende wijze de kracht van idealen en de blijvende impact van inspirerend onderwijs tot leven. Waarden die voor mij tot op de dag van vandaag richtinggevend zijn voor onderwijskwaliteit. Als eerste passie en hartstocht voor onderwijs. Tegens de verdrukking in start Benaiges zijn schooltje, omdat hij erin gelooft. Onvermoeibaar geeft hij vorm aan zijn droom en laat hij de vonk over slaan op zijn leerlingen.
‘Aandachtige betrokkenheid’,1 als grondslag voor de pedagogische visie. Benaiges ‘zag’ alle kinderen, in hun heelheid, kracht, diversiteit en kwetsbaarheid. Iedereen kreeg zijn of haar persoonlijke aandacht, pedagogisch en didactisch. Inclusief onderwijs avant la lettre. Daarbij zorgde hij ervoor dat er veilige groepsvorming op gang kwam. En er werd geleerd, ieder op eigen wijze en in eigen tempo. Met zijn drukpers vervaardigde Benaiges zijn eigen leermiddelen. En ja, er werd ook getoetst. Formatief en summatief. Bijna kolderiek was het ‘inspectieonderzoek’ dat een met sombrero uitgeruste heuse inspecteur van het Spaanse onderwijs kwam uitvoeren. Nadat in eerste instantie alle vakjes op diens formulier rood werden gekleurd slaagde Benaiges erin het gesprek te starten. Op basis van een rijke dialoog ging de inspecteur met andere ogen naar de kwaliteit van het onderwijs kijken en mocht Benaiges verder. De kwaliteit van de leraar als kloppend hart van onderwijskwaliteit.
Het dorpsschooltje in Burgos is een prachtig voorbeeld van de school als gemeenschap waarover mijn collega Ingrid de Bonth zo’n inspirerende column schreef.2
Onderwijskwaliteit
Dit beeld is van heel andere orde dat (als oud-chemicus) bij me opkomt in relatie tot onderwijskwaliteit. Grondige analyse is van groot belang om het gesprek over onderwijskwaliteit goed te kunnen voeren. Niet alleen analyse van de uiteindelijke kwalificerende resultaten (cijfers) maar minstens zo belangrijk de weg er naar toe (tevredenheidsmetingen, diverse monitoren).
Kwaliteitssystemen als OnSpect dekken het volledige kader van de Inspectie en nog veel meer bij compleet gebruik. Kwalitatieve en kwantitatieve analyse van OnSpect in combinatie met data mining in het datawarehouse dat hoort bij de onderwijsadministratie (bij voorbeeld MMP) levert op papier al een ‘holistische’ draft op met betrekking tot de onderwijskwaliteit.
Het is echter een groot risico als het blijft deze papieren exercitie. Want papier leidt tot eendimensionale interpretatie zonder dat de hartslag van de school wordt gevoeld.
Dit schilderij van Juan Gris is een voorbeeld van het kubisme. Kubisme kenmerk zich door meerdere perspectieven te gebruiken. Iedereen ziet er weer wat anders in. Onderwijskwaliteit beschouwen vanuit meerdere gezichtspunten doet recht aan de school als gemeenschap. De contouren die op papier zijn verschenen moeten tot leven worden gewekt met beeld en geluid, met de ‘smell of the place’. Hoe gaat het nu echt? Welke tinten kleuren het lijnenspel verder in?
Dit schilderij van Paul Gauguin (Parau Parau) symboliseert iets dat voor mij essentieel is in het benaderen van onderwijskwaliteit: de ontmoeting. Binnen de school zou de dialoog over onderwijs weer op alle niveaus moeten plaatsvinden, in plaats van dat er voornamelijk over organisatorische zaken wordt gesproken.
De school nodigt periodiek het bestuur uit dat vanuit nabijheid de dialoog aangaat met alle geledingen die de schoolgemeenschap kent. Zoals nog maar weer eens uit het verhaal van Antoni Benaiges blijkt spelen leraren de hoofdrol in goed onderwijs. Zij zouden dus een prominente plek moeten hebben in die ontmoetingen. En daarnaast niet alleen management, maar zeker ook ondersteunende medewerkers, ouders. En natuurlijk altijd leerlingen. En soms ook buurtbewoners, om die school als gemeenschap in de maatschappij nog beter te kunnen lezen. En die rijke analyse kan de ‘gespreksstarter’ zijn, ligt eronder als basis. Op die manier ontstaat er echt een holistisch beeld van de onderwijskwaliteit.
Voor een bestuur dat veel scholen kent is het voeren van deze rijke dialogen een tijdrovende zaak. In mijn visie is het echter de kern van het werk. Onderwijskwaliteit maak je samen. De dialoog van de school met het bestuur maakt de cirkel van onderwijskwaliteit rond.
1 Cf. Aandachtige betrokkenheid als pedagogische grondhouding, Lisette Bastiaansen, 2022
2 De school als gemeenschap: een veilige haven, Ingrid de Bonth, 2025